Niewiele osób ma świadomość, że niepłacenie alimentów stanowi przestępstwo, za którego popełnienie grozi kara grzywny, ograniczenia wolności, a nawet pozbawienia wolności do lat dwóch. Stypizowanie przestępstwa niealimentacji w art. 209 kodeksu karnego ma na celu zapewnienie prawnej ochrony rodzinie oraz zwiększenie efektywności egzekwowania przez osoby uprawnione świadczeń alimentacyjnych. Nie w każdym przypadku niepłacenie alimentów stanowi przestępstwo, aby można było je za takowe uznać muszą zostać spełnione następujące przesłanki.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że obowiązek alimentacyjny musi zostać określony co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową. Może być to więc również ustna umowa zawarta pomiędzy rodzicami, jeżeli można udowodnić, że doszło do jej zawarcia.

Drugą przesłanką odpowiedzialności karnej jest posiadanie zaległości stanowiącej równowartość co najmniej trzech świadczeń okresowych, albo opóźnienie świadczenia, które nie jest okresowe, a wynosi ono co najmniej trzy miesiące. Powyższe oznacza, że ukarany może zostać zobowiązany, który nie płaci alimentów w ogóle oraz taki, który płaci je w niższej wysokości niż powinien.

Ponadto, zgodnie ze stanowiskiem przyjętym w orzecznictwie, użyte w art. 209 kodeksu karnego określenie „uchyla się” oznacza, że uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego musi wynikać ze złej woli zobowiązanego, który posiada realne możliwości do jego zaspokojenia. W sytuacji kiedy dłużnik z obiektywnych przyczyn nie może regulować alimentów np. przebywa w szpitalu, boryka się z ciężką chorobą sąd może nie wydawać wyroku skazującego.

Jeżeli natomiast sąd ustali spełnienie przez oskarżonego przesłanek przestępstwa zobowiązany podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

W § 1a ustawodawca przewidział kwalifikowany typ przestępstwa niealimentacji. Jeżeli wskutek uchylania się od obowiązku alimentacyjnego osoba zobowiązana naraża uprawnionego na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, wówczas sprawca podlega karze odpowiednio wyższej – nawet do dwóch lat pozbawienia wolności. Przyjmuje się, że za podstawowe potrzeby życiowe rozumie się nie tylko minimum egzystencji takie jak wyżywienie, czy koszty utrzymania lokalu mieszkalnego, ale również koszty kształcenia oraz rozwoju osobistego tj. wyjścia do teatru, kina oraz zajęcia dodatkowe.

Przestępstwo niealimentacji ścigane jest na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego. Jeżeli jednak pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie przestępstwa niealimentacji odbywa się z urzędu. Ustawa przewiduje możliwość odstąpienia przez sąd od wymierzenia kary w sytuacji gdy osoba zobowiązana do zapłaty alimentów dokona spłaty długu alimentacyjnego przed upływem 30 dni od dnia, w którym osoba została przesłuchana w charakterze podejrzanego.